20 April 2021 is een monumentale dag in de geschiedenis van Ruigoord en voor de stad Amsterdam. Op deze datum is het exact 470 jaar geleden dat het toenmalige gemeentebestuur van de stad een bijzonder stukje grond aankocht op het toenmalige eiland ‘Ruijgenoort’. Amsterdam was in die periode van de 16e eeuw nog volledig trouw aan het streng katholieke gezag van de Spaanse koning Philips II. Een opzienbarende revolutie met ingrijpende gevolgen hing echter toen al voelbaar in de lucht.
Een opstand in voorbereiding
In het begin van de 16e eeuw ontstond er in delen van Noord-Europa toenemende onvrede over het functioneren van de Rooms-Katholieke Kerk. Het protestantisme, een soberdere belijdenis van het christendom, kreeg in delen van Duitsland en de Nederlanden vanaf circa 1520 in toenemende mate voet aan de grond. Dit zorgde voor grote onrusten binnen de kerk en met name onder het regerende katholieke stadsbestuur van ‘Aemstelredamme’. Het gezag en de economische macht van de zittende magistraten en geestelijkheid dreigden sterk ondermijnd te worden door fanatieke opstandelingen, later ook wel Geuzen genoemd. Veel van deze opstandelingen uit Holland en Zeeland waren zeer vertrouwd met de zeevaart in deze Gewesten, zo ook met de getijdewateren van het IJ van Amsterdam en rond het IJ-land Ruigoord.
Jacob van Ruisdael
(1628/1629, A’dam – 1682, H’lem)
Economische belangen mede als aanleiding
Wat ging hier eerder aan vooraf? Kort na het jaar 1342 verkreeg Amsterdam haar tolrecht op een van de belangrijkste handelswaren uit die tijd: bier! Tezamen met de grootscheepse invoer van o.a. graan en hout ontwikkelde de stad zich als belangrijke stapelplaats voor handel in bulkgoederen uit het Oostzeegebied. Met name de goede contacten met de Duitse Hanzestad Hamburg waren voor Amsterdam zeer winstgevend. In het jaar 1376 stonden er in Hamburg alleen al 457 bierbrouwerijen.
Wie het eerst bouwt, die het eerst brouwt
Nog voor het Amsterdamse tolrecht op het verhandelen van bier, had het nabijgelegen Haarlem al in 1245 haar stadsrechten gekregen van graaf Willem II van Holland. De economie van Haarlem draaide vanaf het begin van de 13e eeuw overwegend op het brouwen van bier en de scheepsbouw. Het uit het zuiverste water gebrouwen Haarlemse bier was al vroeg bekend bij de Amsterdamse ingezetenen, ook wel ‘Poorters’ geheten, en met name populair voor eigen consumptie.
De Haarlemse bierschepen wisten in die tijd hun weg via de schutsluis van Spaarndam, over het onstuimige water van het IJ, naar de losplaats van de Amsterdamse bierkaai prima te vinden. Bij barre weersomstandigheden konden schepen op het IJ in de luwte van het eiland Ruigoord voor enige tijd voor anker om hier gunstigere wind af te wachten. Zodoende raakten Haarlemse kooplieden en bierbrouwers al vroeg bekend met de praktische mogelijkheden van de gronden van het eiland en haar strategische ligging in het getijdewater van het IJ.
Een goede buur is ….
Door haar standvastige trouw aan de Spaanse machthebber geraakte de stad Amsterdam vanaf het begin van de 16e eeuw in een toenemend economisch isolement. In een van haar pogingen hier verandering in te brengen en weerstand tegen te bieden, kocht Cornelis Buijck Zijbrantszoon namens de bestuurders van de stad in 1551 het strategisch gelegen kavel grond ‘Die Smaele Strenge’ direct gelegen ten zuiden van de Bansloot van Ruigoord (). De twee kavels direct hieraan naastgelegen, op het zuidelijk deel van het eiland, waren toen al eerder in bezit gekomen van de invloedrijke Haarlemmers, burgemeester Joost van Hillegom en bierbrouwer Jan Pieterszoon Hijze.
citaat uit koopakte 20 april 1551
“…. dezen Cornelis Buijck Zijbrantszoon ambochtsheer inden voornoemde ambochten doer nominatie der stede van Amstelredamme ende tot behouff der zelver stede een madt lants genoempt die Smaele Strenge gelegen over IJe op Ruijgenoort inden ban van Houdtrijck. Daer lendenen aff zijn aende zuijdtoistzijde die Groote Strenge toebehoerende Joest van Hillegom burgemeester tot Haerlem met zijn evenknije ende aende noortwestzijde Jan Pieterszoon Hijze brouwer tot Haerlem.“
Een lucratieve omwenteling
Het mocht uiteindelijk allemaal niet baten. De Watergeuzen waren heer en meester op de wateren van het IJ en bleven controle houden over met name het noordelijk deel van het eiland Ruigoord. De stad Haarlem koos enige jaren later definitief de kant van de opstandelingen en de revolutie. Op de gedenkwaardige datum 26 mei 1578 werd de zittende katholieke stadsregering van Amsterdam afgezet en drie dagen later werd een nieuwe raad geïnstalleerd. Deze gebeurtenis kwam bekend te staan als de ‘Alteratie van Amsterdam’. Een van de belangrijkste gebeurtenissen uit de rijke geschiedenis van de stad.
Alteratie Amsterdam, Jan Luyken (1649-1712)
Luyken had oog voor detail: de grimmige Geuzen, de verbolgen bestuurders, het uitgelaten publiek, de keffende hondjes en de smekende monniken roepen een mooi totaalbeeld op.
Voor Amsterdam brak hierna een gouden tijd aan. Een groot aantal kooplieden, brouwers en andere vaklieden verkasten van uit het woelige Vlaamse Zuiden naar Amsterdam, waar de handel nog verder opbloeide als nooit tevoren. De Alteratie van Amsterdam wordt daarom vaak beschouwd als het startpunt van de Gouden Eeuw. In deze Gouden Eeuw, in 1652, werd op het zuidelijkste puntje van het eiland Ruigoord een eendenkooi gesticht, een van oorsprong Vlaamse vinding, en nabij de kavel De Smaele Strenge werd een melkhuisje gebouwd. Lees hierover meer in de blogs Rondje Ruigoord deel 5 en deel 6.
Aan de dijk gezet
Hoe Cornelis Buijck Zijbrantszoon, ambachtsheer en aankoper van het kavel de Smaele Strenge het in die tijd op Ruigoord is vergaan, valt te raden … In de binnenstad van Amsterdam werden in 1578 katholieke burgemeesters, waaronder Hendrick Dirkszn en Joost Sijbranszn Buijck, en enkele monniken letterlijk via het Damrak de stad uitgevaren en aan de dijk gezet, en wel aan de Diemerzeedijk, voorbij de banpaal. Dit gebeurde opvallend genoeg vreedzaam en zonder bloedvergieten. Mogelijk is Cornelis op Ruigoord ook wel door de Geuzen ‘aan de dijk gezet’ en verscheept, wie zal het zeggen? Een relict van de oude zeedijk van het eiland Ruigoord is vandaag de dag nog altijd in het cultuurlandschap van de dorpskern terug te vinden!
De eendenkooi van Ruigoord 
Geef een reactie